In de praktijk wordt ‘overmacht’ maar al te vaak gebruikt als een grond ter rechtvaardiging om een afgesloten contract toch niet te moeten uitvoeren. Bijvoorbeeld werken die niet kunnen worden uitgevoerd worden omwille van te veel regen, stormschade enzovoort. Of er al dan niet sprake is van overmacht moet door de rechters in de praktijk beslist worden. Geen gemakkelijke klus, aangezien er eigenlijk geen definitie voorzien was van dit begrip. Daar kwam recentelijk verandering in. Wat betekent dit nu precies?
‘Overmacht’
Binnen ons nieuw Verbintenissenrecht, dat sinds 1 januari 2023 van toepassing is, strekken overeenkomsten die partijen onderling tot stand brengen elkaar tot wet. Dit houdt in dat elke contracterende partij het contract moet uitvoeren zoals dit overeengekomen werd. Houdt een van de partijen zich hier niet aan, dan zal die schadevergoeding moeten betalen. Maar het is natuurlijk altijd mogelijk dat er specifieke, onverwachte omstandigheden ontstaan zodat een der partijen haar verbintenissen niet kan nakomen. In zo’n geval is het dan mogelijk dat de schuldenaar toch geen schadevergoeding moet betalen.
Bij zulke onverwachte omstandigheden denken we aan ‘overmacht’. Overmacht is een begrip dat reeds onder ons oud Burgerlijk Wetboek bestond, maar er werd geen definitie van gegeven zodat het aan de rechtbanken toebehoorde om geval per geval na te gaan of onder de gegeven omstandigheden er sprake kon zijn van overmacht. Zo werd ‘overmacht’ aanzien als een voorbeeld van een ‘vreemde oorzaak’. Onder ‘vreemde oorzaak’ werd begrepen iedere gebeurtenis die buiten de wil van de schuldenaar om (door haar onvoorzienbaar karakter en de afwezigheid van elke fout in zijnen hoofde) de uitvoering van het contract volstrekt onmogelijk maakte.
Meestal kwalificeerde men deze ‘onmogelijkheid’ nader door te stellen dat ze onvoorzienbaar, totaal, onoverkomelijk en definitief moest zijn. Het volstond dus niet dat de uitvoering van een contract kostelijker of moeilijker geworden was.
Naar een definitie van ‘overmacht’
Onder de oude wetgeving was het dus steeds afwachten hoe de precieze omstandigheden waren en of ze effectief aanleiding konden geven tot overmacht. De wetgever heeft hier echter een mouw aan gepast en geeft nu een definitie van het begrip ‘overmacht’.
Wat is ‘overmacht’ in onze nieuwe wetgeving?
Artikel 5.226 NBW stelt dat er sprake is van overmacht in geval van ontoerekenbare onmogelijkheid voor de schuldenaar om zijn verbintenis na te komen. Hierbij wordt rekening gehouden met het onvoorzienbaar en het onvermijdbaar karakter van het beletsel tot nakoming. De schuldenaar is bevrijd indien de nakoming van de verbintenis blijvend onmogelijk is geworden door de overmacht.
De nakoming van de verbintenis is opgeschort voor de duur van de tijdelijke onmogelijkheid. Zodra de schuldenaar kennis heeft of behoort te hebben van een oorzaak van onmogelijkheid tot nakoming, dient hij de schuldeiser hiervan binnen een redelijke termijn op de hoogte te brengen. Komt de schuldenaar aan deze verplichting tekort, is hij gehouden tot het herstel van de schade die hiervan het gevolg is.
Wat zijn de voorwaarden opdat overmacht kan worden weerhouden?
Een eerste voorwaarde is dat er een absolute onmogelijkheid moet zijn om de overeenkomst ten uitvoer te brengen. Dit houdt in dat het niet voldoende is dat de uitvoering ervan ‘moeilijker’ geworden is door bepaalde omstandigheden.
De tweede voorwaarde houdt in dat de ontstane omstandigheden niet te wijten mogen zijn aan de schuldenaar zelf, ook niet door zijn fout mogen zijn ontstaan (bijvoorbeeld een boom die afbreekt tijdens een blikseminslag, maar die eigenlijk al dood was). Bovendien mogen deze omstandigheden ook niet voorzienbaar zijn op het ogenblik van het tot stand komen van het contract.
Wat zijn de gevolgen indien overmacht weerhouden wordt?
Zoals in de wetgeving wordt voorgeschreven dient de schuldenaar, die kennis heeft van een oorzaak van onmogelijkheid tot nakoming, de schuldeiser hiervan binnen een redelijke termijn op de hoogte te brengen.
Zodra overmacht wordt aangenomen, vervallen voor de schuldenaar alle verplichtingen die uit het contract voortvloeien en wordt hij dus bevrijd van het uitvoeren ervan. Hij dient evenmin een schadevergoeding te betalen aan de schuldeiser!
Opgepast!
Deze regels omtrent ‘overmacht’ zijn niet van dwingend recht. Dit houdt in dat de partijen er normaal gezien onderling kunnen van afwijken. Verder kunnen de partijen in hun contract ‘overmacht’ verder gaan uitdiepen (bijvoorbeeld een opsomming maken van wat zij als overmacht kunnen aanzien) en kunnen ze ook zelf bepalen welke de gevolgen ervan zullen zijn.