Justus Von Liebig lanceerde in 1840 zijn ‘wet van het minimum’. Deze zegt dat de opbrengst van een gewas wordt bepaald door de voedingsstof die in de bodem relatief het minst aanwezig is. De opbrengst van de oogst wordt dan bepaald door dat ene element, onafhankelijk van de hoeveelheid van andere elementen. Zou dan het toedienen van die ene ‘minst aanwezige stof’ – ook de beperkende factor genoemd – een maximale opbrengst kunnen genereren?
Von Liebig publiceerde het boek ‘Organische chemie en de toepassing in landbouw en fysiologie’. In dit boek somt hij de zouten op die een plant als voeding nodig zou hebben. Deze zouten moeten in de juiste verhouding aanwezig zijn om een grotere oogst op te leveren. Het is niet onbelangrijk om te vermelden dat er in die tijd regelmatig hongersnoden voorkwamen. Daardoor kwam deze man op het idee om op een snelle manier bepaalde elementen toe te voegen aan de bodem om zo snel mogelijk een zo groot mogelijke opbrengst van een bepaalde oogst te genereren. Opbrengst primeerde hier op bodemgezondheid.
Dollarspot op tee
Von Liebig startte rond 1845 verschillende proeven met kunstmest op basis van nitraten. Tot op de dag van vandaag laten velen zich nog misleiden door enkel naar NPK te kijken. Wat vergeten wordt, is dat in die tijd de bodem nog vol zat met sporenelementen. Door zich enkel op NPK te focussen werd de bodemvruchtbaarheid langzaamaan onderuitgehaald. Doorheen de jaren kwamen er meer ziektes en plagen doordat de bodem werd uitgeput. En of het nu over een mens, een dier of een plant gaat: iets dat uitgeput wordt, wordt ziek.
En dat zag ook Justus von Liebig aan het eind van zijn leven waarop hij terugkwam op zijn eerste uitspraak. Hij schreef het volgende: ‘Het bodemleven wordt door het grootschalige gebruik van kunstmest ernstig verstoord, het ruïneert een gezond bodemleven en leidt tot verarming van de bodem. Door de massale toevoeging van kunstmest kan er op korte termijn wel meer gewas van een veld gehaald worden, maar uiteindelijk wordt het bodemleven zelf buitenspel gezet. De grond zal zodanig verarmen dat er binnen enkele eeuwen hongersnoden dreigen.’
Fusarium (Michrodochium nivale)
Kraaischade na engerlingen
Alleen is dat toentertijd verzwegen door de industrie omdat er een nieuwe ‘afzetmarkt’ gecreëerd was die zeer grote winsten opleverde. Kortom, winst was belangrijker dan de gezondheid van bodem en mens, en dat is jammer genoeg tot op de dag van vandaag nog steeds het geval. Gelukkig is het besef aan het groeien waardoor er steeds meer partijen zich inzetten om deze ‘oldschool’ manier van werken te veranderen.
In de twee jaar dat ik nu schrijf voor dit magazine deelde ik al vaak deze artikels en blogs op verschillende platformen. Mijn doel is om kennis te delen en niet om te verkopen. Een tijdje geleden deelde ik het artikel over ‘kalken of niet’ op een bepaald platform. Ik las verscheidene reacties die me enorm verbaasden. Er was een reactie waarin beweerd werd dat dit ‘kalken’ een soort van cultureel erfgoed was. Maar het is niet omdat we dit al jaren doen, dat het ook juist is. Al te vaak wordt slaafs een gewoonte gevolgd, of wordt er geluisterd naar diegene die het hardst roept en wordt dit als waarheid aangenomen.
Vandaar dat ik blijf aansturen op meten en testen. Meten is weten en echte wetenschap onderzoekt en liegt nooit. Een actieve wetenschap verbetert met de jaren, waardoor we gerichter en preciezer kunnen gaan meten aan de hand van bodemanalyses, chrome, bladsapanalyses, bodemsensors, vochtmeters, fly-overs met high-tech drones enzovoort.
Heksenkring en Fusarium
Ik luister nu en dan naar een bepaalde podcast met de naam ‘Pier review’. Deze brengt op een heel toegankelijke wijze inzichten en informatie voor wie wil bijleren over het creëren van een gezonde bodem in de land- en tuinbouw. Zo hoor je bijvoorbeeld dat tal van boeren hun ploeg opzij hebben gezet, dat het maar drie jaar duurt om kunstmest af te bouwen met eenzelfde opbrengst en gezondere dieren
… In de praktijk hoor ik veel getuigenissen van onder meer boeren die het toch anders proberen te doen dan hun voorouders, en vaak met succes. Bij veel landbouwgewassen bestaat er al genmanipulatie. Zelfs in de klassieke teelt van gewassen gaat er te veel aandacht naar symptoombestrijding. Misschien is het wel een uitnodiging om te kijken naar de oorzaken van bepaalde ziektes en plagen in plaats van naar de symptomen?
Als ik kijk naar golfbanen zie ik dat de lijst van GWB’s (gewasbeschermingsproducten) steeds korter geworden is door IPM (Integrated Pest Management). We zien de lijst van biostimulanten en sporenmixen steeds verder uitbreiden, en zijn producten aan het gebruiken waar zoveel verschillende ingrediënten inzitten dat dat we niet meer weten welk ingrediënt waarvoor dient. Doorheen de jaren zijn we onze bodems gaan verschralen en hebben we ze steeds bemest met NPK. Eigenlijk vooral nitraten: we grijpen nog te vaak naar de sproeier om nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen toe te passen. Maar sproeien van voedingsstoffen dient enkel om bij te sturen indien noodzakelijk.
Granulaire meststoffen en sporenmixen worden te weinig ingezet omdat dit ‘storend’ zou zijn voor de sporter of mens. Dus verschralen we al decennia de bodem door kortzichtig NPK- gebruik. Intussen worden we ons echter meer bewust, en tegelijk mogen meer en meer gewasbeschermingsmiddelen niet meer gebruikt worden, waardoor we nu voor grote uitdagingen komen te staan.
Dollarspot bijvoorbeeld is een van de vervelendste ziektes. Volgens de universiteit van Wageningen is deze problematiek in de Benelux de laatste jaren sterk toegenomen doordat een bepaald fungicide niet meer is toegelaten.
En er zijn tal van nieuwe grasrassen die zogenaamd ‘dollarspot- tolerant’ zijn. In Amerika zijn er al zeer uitgebreide onderzoeken geweest naar aanleiding van dollarspot op golfgreens. We hebben het vaak over Sclerotinia homeocarpa, maar er zijn wereldwijd meerdere soorten Sclerotinia. Homeocarpa is er maar een van. Ik maak vaak de vergelijking met de mens: er zijn verschillende soorten griep en die behandelen we ook apart. Bij plantenziektes is dat net zo. We weten allemaal dat het heeft te maken met bodem- en luchtvochtigheid, het aantal zonuren, de bodemstaat (bodemstructuur en -vruchtbaarheid), de nutriëntenbalans … Hou er echter rekening mee dat elke bodem anders is.
Al het bovenstaande verplicht ons om anders met onze bodem en gezondheid om te gaan. Vroeger werkten we meestal van boven naar onder: als we een probleem hadden, dan sproeiden we een bepaald middel en het was opgelost. Die uitgebreide lijst van gewasbeschermingsmiddelen van vijftien jaar geleden is er niet meer. De bodem is moeilijker te doorgronden en werkt trager dan het herstelvermogen van een menselijk lichaam. Ga dus kijken wat in jouw situatie van toepassing is, informeer je goed, verzorg de parameters (OS, CEC, pH, nutriënten etc.) en laat je begeleiden indien nodig. Want een gezonde bodem creëer je niet meteen.
Een gezonde bodem is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Dus als we ons nu niet gaan bezighouden met de bodem als basis … wanneer dan wel?